អ្នករៀនដើម្បីជាតិ
ដោយសព្វវចនាធិប្បាយសេរីវិគីភីឌា
ហៃកុមារា
ចូរខំនាំគ្នា
រៀនអក្សរសាស្រ្ត
ចូរកុំរត់លេង
ត្រូវនឹកអៀនខ្មាស
ហាត់អានឲ្យច្បាស់
សរសេរឲ្យត្រូវ ។
រៀនសូត្រឲ្យចេះ
អស់អាថ៌ចំណេះ
កុំឲ្យសត្រូវ
ញាំញីលើក្បាល
ចិរកាលតទៅ
នាំឲ្យអាស្រូវ
ថោកដល់ជាតិទៀត ។
រដ្ឋខ្មែរតូចណាស់
ចូរប្រែក្រឡាស់
រិះរេរកស្នៀត
កុំនៅឡែឡ
ខាតពេលបង់សៀត
នាងអើយខំឆ្លៀត
ទាន់នាងនៅក្មេង ។
ចូរនាងជឿថា
រដ្ឋនឹងថ្លៃថ្លា
ដោយសារនាងឯង
ដែលខំស្វាធ្យា
ដើម្បីចាត់ចែង
តាំងផ្ទះសម្បែង
ឲ្យល្អដូចគេ ។
ន. មោ . ក.ខ
ហាត់អានឲ្យល្អ
កុំនៅទំនេរ
ដីសខ្មៅដៃ
ព្យាយាមសរសេរ
កុំចាំគ្រូជេរ
រៀនសោះគេថា ។
កុំដូចមនុស្សខ្វាក់
តាមកែគេញាក់
ឆ្វេងស្ដាំតាមការ
ពួកជនបែបនេះ
មានក្នុងតម្រា
ថានាំអាត្មា
ទៅរកក្ដីទុក្ខ ។
១.២៣.៤
បូកសងតាមក្បួន
គុណចែកតាមមុខ
កុំធ្វេសប្រហែល
ខំឡើងគ្រប់ស្រុក
ទើបរដ្ឋបានសុខ
រស់រានក្សេមក្សាន្ត ។
អនាគតគឺអ្នក
ដូច្នេះត្រូវស្មគ្រ
កុំទំរន់ប្រាណ
នឿយហត់កុំត្អូញ
យកចេះឲ្យបាន
ខ្លួននាងថ្កើងថ្កាន
ពីព្រោះនឿយមុន ។
ខំគូរសំគូរ
អស់ទាំងគំនូរ
ធ្ងន់ស្រាលខំពុន
ចំណេះនេះហើយ
ដែលនាំនូវគុណ
បុណ្យសក្តិទ្រព្យធន
ដល់ជាតិដល់អ្នក ។
ជំនួញជួញប្រែ
ជាតិគេធ្វើតែ
បន្លំលួចលាក់
បិទភ្នែកខ្មែរស៊ី
ព្រោះជាតិខ្មែរខ្វាក់
នាងអើយគួរភ្ញាក់
ខំរុលទៅមុខ ។
រៀនដើម្បីអ្វី
ដើម្បីទឹកដី
ចូរចងចាំទុក
រដ្ឋកម្ពុជា
កេរិ៍ម៉ែឪពុក
សាងបានជាស្រុក
ដោយសារសាច់ឈាម ។
បើជាតិត្រូវការ
នាងកុំសាវ៉ា
ថយក្រោយទីមទាម
ស្ទុះស្មគ្របំរើ
ឲ្យទាន់ពេលភ្លាម
នោះទើបបដល់ពាម
គឺសុខសប្បាយ ។
ទោះរស់ទោះស្លាប់
ស្រីប្រុសប្រញ៉ាប់
ត្រូវបូជាកាយ
ដល់មាតុភូមិ
កុំបីនឿយណាយ
ជីវិតកុំស្ដាយ
ស្ដាយត្រង់តែជាតិ ។
បើសត្រូវជិះជាន់
ព្រួតតកុំគ្រាន់
វាយវាឲ្យឃ្លាត
កុំដេកផ្សងព្រេង
ត្រូវវាយឲ្យព្រាត់
វាយឲ្យខ្ទាយខ្ទាត់
ចាកពីទឹកដី ។
ត្រូវប្ដូរជីវិត
ស្លាប់រស់កុំគិត
ណានាងប្រុសស្រី
រស់នៅខ្ញុំគេ
មិនប្រសើរអី
ស្លាប់ព្រោះបូរី
ជយោស្លាប់ចុះ ។
បើនាងបណ្ដោយ
ដល់ទៅថ្ងៃក្រោយ
គ្មានបញ្ញាឆ្លុះ
ព្រោះខ្ជិលពុំរៀន
គំនិតតុញតុះ
ដល់ដឹងថាខុស
ចាស់ជ្រុលទៅហើយ ។
ពេលកន្លងទៅ
អ្នកនាងស្រែហៅ
ពុំវិលវិញឡើយ
នៅក្មេងត្រូវប្រឹង
កុំធ្វើព្រងើយ
នែអ្នកនាងអើយ
មកទៅ ! មកទៅ ! ។
មកទៅសាលា
នាងកណ្ដៀតក្ដារ
ក្រាបលាម៉ែឪ
បបួលមិត្តភក្តិ
កុំគិតកាក់នៅ
ខំរៀនណាពៅ
អ្នកនាងកូនខ្មែរ ។
ម៉ែឪសប្បាយ
ចិត្តលោកខ្វល់ខ្វាយ
ខិតខំធ្វើស្រែ
នាងសង្វាតរៀន
ឲ្យបានពូកែ
កុំយំឡែឡែ
ខ្មាស់ជាតិជិតខាង ។
គុណគ្រូត្រូវស្គាល់
យប់ថ្ងៃនាងគាល់
ផ្ទិតផ្ទង់សំអាង
គឺគ្រូនេះហើយ
ដែលជួយកសាង
វាសនាសំណាង
ឲ្យនាងរាល់គ្នា ។
ចូរនាងចងចាំ
អស់ទាំងបណ្ដាំ
ខាងលើនេះណា
ព្រឹកស្អែកត្រៀមខ្លួន
ចេញចរយាត្រា
ឆ្ពោះទៅសាលា
ខំសិក្សាអឺយ ។
ដោយសព្វវចនាធិប្បាយសេរីវិគីភីឌា
ហៃកុមារា
ចូរខំនាំគ្នា
រៀនអក្សរសាស្រ្ត
ចូរកុំរត់លេង
ត្រូវនឹកអៀនខ្មាស
ហាត់អានឲ្យច្បាស់
សរសេរឲ្យត្រូវ ។
រៀនសូត្រឲ្យចេះ
អស់អាថ៌ចំណេះ
កុំឲ្យសត្រូវ
ញាំញីលើក្បាល
ចិរកាលតទៅ
នាំឲ្យអាស្រូវ
ថោកដល់ជាតិទៀត ។
រដ្ឋខ្មែរតូចណាស់
ចូរប្រែក្រឡាស់
រិះរេរកស្នៀត
កុំនៅឡែឡ
ខាតពេលបង់សៀត
នាងអើយខំឆ្លៀត
ទាន់នាងនៅក្មេង ។
ចូរនាងជឿថា
រដ្ឋនឹងថ្លៃថ្លា
ដោយសារនាងឯង
ដែលខំស្វាធ្យា
ដើម្បីចាត់ចែង
តាំងផ្ទះសម្បែង
ឲ្យល្អដូចគេ ។
ន. មោ . ក.ខ
ហាត់អានឲ្យល្អ
កុំនៅទំនេរ
ដីសខ្មៅដៃ
ព្យាយាមសរសេរ
កុំចាំគ្រូជេរ
រៀនសោះគេថា ។
កុំដូចមនុស្សខ្វាក់
តាមកែគេញាក់
ឆ្វេងស្ដាំតាមការ
ពួកជនបែបនេះ
មានក្នុងតម្រា
ថានាំអាត្មា
ទៅរកក្ដីទុក្ខ ។
១.២៣.៤
បូកសងតាមក្បួន
គុណចែកតាមមុខ
កុំធ្វេសប្រហែល
ខំឡើងគ្រប់ស្រុក
ទើបរដ្ឋបានសុខ
រស់រានក្សេមក្សាន្ត ។
អនាគតគឺអ្នក
ដូច្នេះត្រូវស្មគ្រ
កុំទំរន់ប្រាណ
នឿយហត់កុំត្អូញ
យកចេះឲ្យបាន
ខ្លួននាងថ្កើងថ្កាន
ពីព្រោះនឿយមុន ។
ខំគូរសំគូរ
អស់ទាំងគំនូរ
ធ្ងន់ស្រាលខំពុន
ចំណេះនេះហើយ
ដែលនាំនូវគុណ
បុណ្យសក្តិទ្រព្យធន
ដល់ជាតិដល់អ្នក ។
ជំនួញជួញប្រែ
ជាតិគេធ្វើតែ
បន្លំលួចលាក់
បិទភ្នែកខ្មែរស៊ី
ព្រោះជាតិខ្មែរខ្វាក់
នាងអើយគួរភ្ញាក់
ខំរុលទៅមុខ ។
រៀនដើម្បីអ្វី
ដើម្បីទឹកដី
ចូរចងចាំទុក
រដ្ឋកម្ពុជា
កេរិ៍ម៉ែឪពុក
សាងបានជាស្រុក
ដោយសារសាច់ឈាម ។
បើជាតិត្រូវការ
នាងកុំសាវ៉ា
ថយក្រោយទីមទាម
ស្ទុះស្មគ្របំរើ
ឲ្យទាន់ពេលភ្លាម
នោះទើបបដល់ពាម
គឺសុខសប្បាយ ។
ទោះរស់ទោះស្លាប់
ស្រីប្រុសប្រញ៉ាប់
ត្រូវបូជាកាយ
ដល់មាតុភូមិ
កុំបីនឿយណាយ
ជីវិតកុំស្ដាយ
ស្ដាយត្រង់តែជាតិ ។
បើសត្រូវជិះជាន់
ព្រួតតកុំគ្រាន់
វាយវាឲ្យឃ្លាត
កុំដេកផ្សងព្រេង
ត្រូវវាយឲ្យព្រាត់
វាយឲ្យខ្ទាយខ្ទាត់
ចាកពីទឹកដី ។
ត្រូវប្ដូរជីវិត
ស្លាប់រស់កុំគិត
ណានាងប្រុសស្រី
រស់នៅខ្ញុំគេ
មិនប្រសើរអី
ស្លាប់ព្រោះបូរី
ជយោស្លាប់ចុះ ។
បើនាងបណ្ដោយ
ដល់ទៅថ្ងៃក្រោយ
គ្មានបញ្ញាឆ្លុះ
ព្រោះខ្ជិលពុំរៀន
គំនិតតុញតុះ
ដល់ដឹងថាខុស
ចាស់ជ្រុលទៅហើយ ។
ពេលកន្លងទៅ
អ្នកនាងស្រែហៅ
ពុំវិលវិញឡើយ
នៅក្មេងត្រូវប្រឹង
កុំធ្វើព្រងើយ
នែអ្នកនាងអើយ
មកទៅ ! មកទៅ ! ។
មកទៅសាលា
នាងកណ្ដៀតក្ដារ
ក្រាបលាម៉ែឪ
បបួលមិត្តភក្តិ
កុំគិតកាក់នៅ
ខំរៀនណាពៅ
អ្នកនាងកូនខ្មែរ ។
ម៉ែឪសប្បាយ
ចិត្តលោកខ្វល់ខ្វាយ
ខិតខំធ្វើស្រែ
នាងសង្វាតរៀន
ឲ្យបានពូកែ
កុំយំឡែឡែ
ខ្មាស់ជាតិជិតខាង ។
គុណគ្រូត្រូវស្គាល់
យប់ថ្ងៃនាងគាល់
ផ្ទិតផ្ទង់សំអាង
គឺគ្រូនេះហើយ
ដែលជួយកសាង
វាសនាសំណាង
ឲ្យនាងរាល់គ្នា ។
ចូរនាងចងចាំ
អស់ទាំងបណ្ដាំ
ខាងលើនេះណា
ព្រឹកស្អែកត្រៀមខ្លួន
ចេញចរយាត្រា
ឆ្ពោះទៅសាលា
ខំសិក្សាអឺយ ។
បណ្តាំពាលី
ដោយសព្វវចនាធិប្បាយសេរីវិគីភី
បណ្តាំពាលី ត្រូវបានតែងជាពាក្យកាព្យដោយហ្មឺនមាសគឺឲកញ៉ាវិបុលរាជសេនា (មាស )។ បណ្តាំពាលីមានខ្លឹមសារដូចតទៅ៖
បណ្តាំពាលី
សូមសំដែងសារស័ព្ទច្បាប់សេយ្យភេទ
នៃចមពង្សពានរេតរឿងស្នាម
ក្លៀវក្លាក្លែងស្ទែងស្ទាត់បទសង្រ្គាម
ទ្រង់ព្រះនាមរាជាឈ្មោះពាលី ។
ជាបុត្រអង្គអម្រិន្ទពិនលោកិយ
គ្រងខាសខិមបុរីរាជធានី
ល្បីល្បះគ្រប់ភពផែនដែនបឋវី
សព្វទិសទីទ្វីទ្វីបសឹងខ្លាចក្រែង ។
ទាំងទេវាយក្សយង់ទ្រង់អំណាច
ឮតែនាមខ្លបខ្លាចស្ញោរស្ញប់ស្ញែង
រអាអស់មិនអាចចេញអង្គទែង
ព្រះអង្គឯងពូជពង្សវង្សឥន្រ្ទា ។
កាលត្រូវសរព្រហ្មមាសរិទ្ធីក្រៃ
ទ្រង់យកដៃចាប់ជាប់ដោយឫទ្ធា
មិនឲ្យមុតមានស្នាមអង្គា
នឹងឲ្យស្ញែងនាមាទួទ្វីបា ។
ទុកជាច្បាប់សំរាប់រាល់ទាហាន
ត្រិះធ្យោកធ្យានធ្វើតាមទៅមុខណា
ព្រះហស្ដស្ដាំទ្រង់ក្ដាប់ចាប់សរថ្លា
ព្រះហត្ថាឆ្វេងក្សត្រទ្រង់បោយហៅ ។
ទៅសុគ្រីពសូរ្យវង្សពង្សសុរិយា
នឹងអង្គបុត្រារ័តន៍ឆោមឆ្លៅ
ប្អូនអើយចូរមកអាយបងប្រដៅ
ដ្បិតអង្គចៅនឹងជាខ្ញុំចក្រី ។
ខំគ្រងវង្សឲ្យគង់ជាច្បងច្បាស់
យកតេជះដំកល់លើកេសី
បាតាំងចិត្តសុចរិតស្និទ្ធភ័ក្ដី
ជីវិតវៃថ្វាយក្រោមព្រះបាទា ។
កាលបាននឹងឡើងគាល់ដល់ទ្វារវាំង
បាឈប់តាំងប្រណម្យនាកេសា
រំលឹកគុណបុណ្យបាទព្រះមូលិកា
សឹមយាត្រាកាន់ផ្ទៃព្រះរោងទ្រង់ ។
មួយកាលគង់ចាំគាល់ក្នុងនិវេសន៍
កុំបាធ្វេសប្រហែសឲ្យលើសលង់
ក្រែងជួនស្ដេចត្រាច់ត្រង់មកយល់យង់
រវាំងអង្គអូនខ្លាចព្រះអាជ្ញា ។
ធ្វើជាខ្ញុំសំគាល់ដល់ទីស្ថាន
ឲ្យបានតាមព្រះទ័យទ្រង់ប្រាថ្នា
បើត្រាស់សួរមកចំសឹមវាចា
គិតត្រិះត្រាឲ្យត្រូវទំនងន័យ ។
ចូលគាល់កុំតែងអង្គឲ្យពណ្ណរាយ
ហាក់ពាយងាយផ្ទឹមនឹងអង្គជៀស្ឋជ័យ
កុំទូលទាស់ផ្ទញ់ផ្ទាល់នៃព្រះហ្ឫទ័យ
កុំសំឡឹងនេត្រនៃព្រះច័ក្ករា ។
រីព្រះចមចក្រពង្សវង្សនារាយណ៍
ព្រះប្រាជ្ញាឈ្វេងឆ្ងាយដូចរតនា
កុំបាឲ្យហក់ហួសជ្រួសរាជការ
រិះត្រិះត្រាឲ្យត្រូវចិត្តមហាជន ។
បើណាកាចបាភ្លៃធ្វើតាមកាច
នរណាខ្លាចស្វែងផលឲ្យគិតគន់
ជាជញ្ជីងជញ្ជឹងថ្លឹងចិត្តជន
ខាងណាធ្ងន់លន់លុបលាលស់លៃ ។
មួយស្នេហ៍ស្នំសមស័ក្តិអគ្គនារី
នេះជាទីចំរើនរីកហ្ឫទ័យ
កុំបាបែរបាយបៀងមៀងមើលវៃ
ព្រះជៀស្ឋជ័យទតយល់ពីភាល់បា ។
ទាំងទាសីនៃអ្នកអគ្គនារី
ទោះឆវីល្អស្មើកិន្នរណា
កុំប្អូនប្អូកលូកលលងស្នេហា
ប្រៀបចិន្ដាថាជាស្នំបវរ ។
របស់អ្វីហ្ឫទ័យទ្រង់ស្ម័គ្រស្មោះ
ថែរបស់នោះទុកតាមភូធរ
បទណាហាមប្រាមចិត្តកុំគិតល
បាសាទរទុកតាមជាខ្ញុំវៃ ។
បើទ្រង់ប្រោសកុំធ្វើលលើខ្លាំង
រិះរវាំងក្រោយមុខខ្លាចទុក្ខភ័យ
កុំកាចកោងប៉ោងយ៉ៃក្រៃពេកនៃ
កុំកួនគៃកុំក្រោធតបក្សត្រា ។
បាថ្នមយសឲ្យសមពហូស័ក្តិ
កំហ៊ឹកហ៊ាក់ឲ្យហួសពីវាស្នា
ស្លៀកប្រដាប់ឲ្យសមនឹងកាយា
កុំយាត្រាគន់កាយឆ្វេងស្ដាំផ្សំ ។
មួយមានភឿនភ័ក្តិភុមខ្ញុំរាជការ
នឹងស្រឡាញ់ជាគ្នារើសឲ្យសម
បើគេត្រង់ៗស្នងសងអារម្មណ៍
បើគេវៀចៗសមឲ្យសួនការ ។
បើបង់សីលរិះគិតថ្និតថ្នមស័ក្តិ
ទើបចាត់ជាក់ជាហ៊ានមានចិត្តក្លា
បើគប់ពាលគិតលុបបង់ពាលណា
គិតប្រហារពាលកាចឲ្យខ្លាចក្រែង ។
បើគេល្អស្មើចិត្តកុំគិតកាច
បើគេខ្លាចឱនយសកុំកំហែង
កុំនាំភឿនដើរលេងជាអ្នកល្បែង
សង្ខេបចិត្តគិតក្រែងព្រះចេស្ដា ។
មួយបើត្រូវរាជទ័ណ្ឌដល់ពាន់ដង
កុំបាចងគំនុំគុំក្សត្រា
កុំប្រែចិត្តគិតក្បត់ព្រះចក្ករា
ខំឧស្យាហ៍ស្វែងផលប្រយោជន៍ខ្លួន ។
បើម៉បគាល់នាឆ្ពោះព្រះភក្រ្តា
កុំប្រែក្រោយចរចាមិនសមសួន
នៅមុខព្រះទីនាំងរវាំងខ្លួន
បាគាល់គួនចាំស្ដាប់រ៉ាប់បញ្ជា ។
បើទ្រង់ព្រះក្រោធនឹងមុខមន្រ្តី
កុំស៊យសែមថែមស្ដីឲ្យក្រោធា
ទោះកិច្ចការសារពើសព្វនានា
កុំពិតទូលវេលាទ្រង់ព្រះខ្ញាល់ ។
មើលទំនងល្មមទូលសឹមទូលពិត
បាពិនិត្យក្នុងក្រៅគ្រប់អម្បាល
យល់ប្រីតាប្រិមប្រិយប្រោសក្រសាល
មិនទ្រង់ខ្ញាល់សឹមយកសេចក្ដីថ្លែង ។
បើត្រាស់សួរប៉ុន្មានទូលប៉ុណ្ណោះ
ពាក្យក្រៅនោះកុំយកមកផ្លើសប្លែង
តែស្ដីច្រើនជ្រួសមាត់ភ្លយភ្លាត់ឯង
ពាក្យស្ដែងគេមិនស្ដាប់អាប់អង្គបា។
១ទៀតព្រះហរីរ័ក្សចក្រពេជ្រ
ប្រោសប្រទានបំណាច់ពលសេនា
ដែលប្រាកដប្រកបឆបរាជការ
កុំឫស្យាទូលទាស់អធ្យាស្រ័យ ។
របស់អ្វីឈ្មោះថាព្រះរាជទ្រព្យ
បាគ្នេរគ្នៃគៃរាប់រិះសព្វថ្ងៃ
ទោះតិចតួចហោចស្ដួចជាសរសៃ
យកចិត្តគិតអាល័យដូចផងខ្លួន ។
បើមានអ្នកប្រទេសដទៃមក
កុំបៀតរកយកមិត្រភ័ក្ដីស្ងួន
តែជ្រាបដល់នឹងកើតអម្ពល់ខ្លួន
បាគិតអ្វីឲ្យមួនកុំឲ្យហ្មង ។
មួយកាលចមចក្រពង្សហរីរ័ក្ស
ស្ដេចកាន់ទីដំណាក់ឆ្នួនផែផង
សឹងព្រមដោយរាជរថស្នំស្នែហ៍ស្នង
កុំផ្អៀងផ្អងម៉ងមៀងបៀងបោយបែរ ។
ស្ថានណាទ្រង់ព្រះបញ្ញត្តហាម
បាប្រាបប្រាមចិត្តចាំតាមក្រសែ
កុំភ្លើនភ្លេចឲ្យភ្លាត់បទបាទបែរ
បាគិតកែឲ្យគង់បណ្ដាំមុនី ។
វេលាមានទ័ពទាមសង្រ្គាមសឹក
កុំបាភ្លឹកឲ្យភ្ញាក់ផ្អើលយោធី
ចូរគិតគៃកែកុនកល់ភេរី
រកទិសទីតាំងតែងឲ្យសង៉ា ។
នឹងប្រព្រឹត្តគិតការសង្រ្គាមជ័យ
ឲ្យវាងវៃវេះវាត់ស្ទាត់កល់ការណ៍
យល់ទ្រោមទ្រុឌមិនទ្រាំឲ្យចោមណា
បើគេគង់ក្លៀវក្លាបាបោះទល់ ។
បាថ្នមចិត្តពលផងឲ្យស្នេហា
នឹងគិតការមើលហេតុសង្កេតផល
សព្ទឧបាយស្រាយដោះឲ្យដឹងដល់
មានការកលគិតកែឲ្យអាចហាន ។
ទាំងនេះហើយតែដោយព្យាយាមពិត
កុំខ្ជិលគិតប្រើគេតាងភ្នែកប្រាណ
ជាចមទ័ពរំងាប់ចិត្តក្រោធថ្កាន
នឹងហ៊ានខ្លាចក្លាហានឲ្យល្មមល្អ ។
កុំអួតចេះរិះរកតែទីងាយ
ទីណាធ្លាយយកកាយបាតាំងត
ជាជាតិប្រុសធ្វើទ័ពទុកនាមករ
ឲ្យល្បីល្បាញខ្ចាយខ្ចរទួលោកា ។
ចូរមើលបែបយ៉ាងបងមានសច្ចំ
មិនគិតតាំងជីវិតប៉ុនកេសា
មិនគួរស្ដាប់គួរស្ដាយដួងជីវ៉ា
មិនគួរសូន្យសង្ខារកុំអាល័យ ។
បងផ្ញើកែវតារាយុផាភក្រ្ត១
ចូររួមរ័ក្សស្ម័គ្រស្មោះកុំអាថៃ
គ្រងរក្សាគ្នាទៅនៅក្រុងក្រៃ
ទាំងក្របីស្រីកំហែងហនុមាន ។
បាថែទាំសង្គ្រោះសព្វសុរ្យវង្ស
នៅពីរពង្សអង្គក្មួយទាំងពីរប្រាណ
ផ្ដាំស្រេចលេងសរព្រះអវតាណ២
សង្ខារប្រាណបានទៅកើតសួគ៌ា ។
ទើបបាននាមទេវាជាពាលី
ព្រោះមានទីសច្ចំជាសព្វគ្រា
នឹងតេជះសរនារាយណ៍ជួយនាំពាហ៍
បានសោយសុខសួគ៌ាសម្រាន្តចិត្ត ។
សុភាសិតពាលីពីបុរាណ
នោះចំណានមែនហើយតែប្រគិត
សាធុជនទញ់ទាល់នឹងពិនិត្យ
ទើបគិតកែគ្រាន់ងាយពិចារណា ។
ខ្ញុំជាហ្មឺនឈ្មោះមាសឈ្លាសឈ្លៀតគិត
ចងលិខិតប្រឹតប្រែកែលិខា
ទុកជាច្បាប់សម្រាប់ខ្ញុំរាជការ
មិនវិត្ថារព្រោះទើបរើបហ្វឹកសន ។
នោះបើខុសបើខាតបាទបទក្ដី
សូមប្រណីផ្លាស់កែប្រែសុន្ថន៣
ឲ្យតែត្រូវតែត្រង់គណៈក្លន
ទុកជាបនជាបែបបណ្ដាំអឺយ ។
ដោយសព្វវចនាធិប្បាយសេរីវិគីភី
បណ្តាំពាលី ត្រូវបានតែងជាពាក្យកាព្យដោយហ្មឺនមាសគឺឲកញ៉ាវិបុលរាជសេនា (មាស )។ បណ្តាំពាលីមានខ្លឹមសារដូចតទៅ៖
បណ្តាំពាលី
សូមសំដែងសារស័ព្ទច្បាប់សេយ្យភេទ
នៃចមពង្សពានរេតរឿងស្នាម
ក្លៀវក្លាក្លែងស្ទែងស្ទាត់បទសង្រ្គាម
ទ្រង់ព្រះនាមរាជាឈ្មោះពាលី ។
ជាបុត្រអង្គអម្រិន្ទពិនលោកិយ
គ្រងខាសខិមបុរីរាជធានី
ល្បីល្បះគ្រប់ភពផែនដែនបឋវី
សព្វទិសទីទ្វីទ្វីបសឹងខ្លាចក្រែង ។
ទាំងទេវាយក្សយង់ទ្រង់អំណាច
ឮតែនាមខ្លបខ្លាចស្ញោរស្ញប់ស្ញែង
រអាអស់មិនអាចចេញអង្គទែង
ព្រះអង្គឯងពូជពង្សវង្សឥន្រ្ទា ។
កាលត្រូវសរព្រហ្មមាសរិទ្ធីក្រៃ
ទ្រង់យកដៃចាប់ជាប់ដោយឫទ្ធា
មិនឲ្យមុតមានស្នាមអង្គា
នឹងឲ្យស្ញែងនាមាទួទ្វីបា ។
ទុកជាច្បាប់សំរាប់រាល់ទាហាន
ត្រិះធ្យោកធ្យានធ្វើតាមទៅមុខណា
ព្រះហស្ដស្ដាំទ្រង់ក្ដាប់ចាប់សរថ្លា
ព្រះហត្ថាឆ្វេងក្សត្រទ្រង់បោយហៅ ។
ទៅសុគ្រីពសូរ្យវង្សពង្សសុរិយា
នឹងអង្គបុត្រារ័តន៍ឆោមឆ្លៅ
ប្អូនអើយចូរមកអាយបងប្រដៅ
ដ្បិតអង្គចៅនឹងជាខ្ញុំចក្រី ។
ខំគ្រងវង្សឲ្យគង់ជាច្បងច្បាស់
យកតេជះដំកល់លើកេសី
បាតាំងចិត្តសុចរិតស្និទ្ធភ័ក្ដី
ជីវិតវៃថ្វាយក្រោមព្រះបាទា ។
កាលបាននឹងឡើងគាល់ដល់ទ្វារវាំង
បាឈប់តាំងប្រណម្យនាកេសា
រំលឹកគុណបុណ្យបាទព្រះមូលិកា
សឹមយាត្រាកាន់ផ្ទៃព្រះរោងទ្រង់ ។
មួយកាលគង់ចាំគាល់ក្នុងនិវេសន៍
កុំបាធ្វេសប្រហែសឲ្យលើសលង់
ក្រែងជួនស្ដេចត្រាច់ត្រង់មកយល់យង់
រវាំងអង្គអូនខ្លាចព្រះអាជ្ញា ។
ធ្វើជាខ្ញុំសំគាល់ដល់ទីស្ថាន
ឲ្យបានតាមព្រះទ័យទ្រង់ប្រាថ្នា
បើត្រាស់សួរមកចំសឹមវាចា
គិតត្រិះត្រាឲ្យត្រូវទំនងន័យ ។
ចូលគាល់កុំតែងអង្គឲ្យពណ្ណរាយ
ហាក់ពាយងាយផ្ទឹមនឹងអង្គជៀស្ឋជ័យ
កុំទូលទាស់ផ្ទញ់ផ្ទាល់នៃព្រះហ្ឫទ័យ
កុំសំឡឹងនេត្រនៃព្រះច័ក្ករា ។
រីព្រះចមចក្រពង្សវង្សនារាយណ៍
ព្រះប្រាជ្ញាឈ្វេងឆ្ងាយដូចរតនា
កុំបាឲ្យហក់ហួសជ្រួសរាជការ
រិះត្រិះត្រាឲ្យត្រូវចិត្តមហាជន ។
បើណាកាចបាភ្លៃធ្វើតាមកាច
នរណាខ្លាចស្វែងផលឲ្យគិតគន់
ជាជញ្ជីងជញ្ជឹងថ្លឹងចិត្តជន
ខាងណាធ្ងន់លន់លុបលាលស់លៃ ។
មួយស្នេហ៍ស្នំសមស័ក្តិអគ្គនារី
នេះជាទីចំរើនរីកហ្ឫទ័យ
កុំបាបែរបាយបៀងមៀងមើលវៃ
ព្រះជៀស្ឋជ័យទតយល់ពីភាល់បា ។
ទាំងទាសីនៃអ្នកអគ្គនារី
ទោះឆវីល្អស្មើកិន្នរណា
កុំប្អូនប្អូកលូកលលងស្នេហា
ប្រៀបចិន្ដាថាជាស្នំបវរ ។
របស់អ្វីហ្ឫទ័យទ្រង់ស្ម័គ្រស្មោះ
ថែរបស់នោះទុកតាមភូធរ
បទណាហាមប្រាមចិត្តកុំគិតល
បាសាទរទុកតាមជាខ្ញុំវៃ ។
បើទ្រង់ប្រោសកុំធ្វើលលើខ្លាំង
រិះរវាំងក្រោយមុខខ្លាចទុក្ខភ័យ
កុំកាចកោងប៉ោងយ៉ៃក្រៃពេកនៃ
កុំកួនគៃកុំក្រោធតបក្សត្រា ។
បាថ្នមយសឲ្យសមពហូស័ក្តិ
កំហ៊ឹកហ៊ាក់ឲ្យហួសពីវាស្នា
ស្លៀកប្រដាប់ឲ្យសមនឹងកាយា
កុំយាត្រាគន់កាយឆ្វេងស្ដាំផ្សំ ។
មួយមានភឿនភ័ក្តិភុមខ្ញុំរាជការ
នឹងស្រឡាញ់ជាគ្នារើសឲ្យសម
បើគេត្រង់ៗស្នងសងអារម្មណ៍
បើគេវៀចៗសមឲ្យសួនការ ។
បើបង់សីលរិះគិតថ្និតថ្នមស័ក្តិ
ទើបចាត់ជាក់ជាហ៊ានមានចិត្តក្លា
បើគប់ពាលគិតលុបបង់ពាលណា
គិតប្រហារពាលកាចឲ្យខ្លាចក្រែង ។
បើគេល្អស្មើចិត្តកុំគិតកាច
បើគេខ្លាចឱនយសកុំកំហែង
កុំនាំភឿនដើរលេងជាអ្នកល្បែង
សង្ខេបចិត្តគិតក្រែងព្រះចេស្ដា ។
មួយបើត្រូវរាជទ័ណ្ឌដល់ពាន់ដង
កុំបាចងគំនុំគុំក្សត្រា
កុំប្រែចិត្តគិតក្បត់ព្រះចក្ករា
ខំឧស្យាហ៍ស្វែងផលប្រយោជន៍ខ្លួន ។
បើម៉បគាល់នាឆ្ពោះព្រះភក្រ្តា
កុំប្រែក្រោយចរចាមិនសមសួន
នៅមុខព្រះទីនាំងរវាំងខ្លួន
បាគាល់គួនចាំស្ដាប់រ៉ាប់បញ្ជា ។
បើទ្រង់ព្រះក្រោធនឹងមុខមន្រ្តី
កុំស៊យសែមថែមស្ដីឲ្យក្រោធា
ទោះកិច្ចការសារពើសព្វនានា
កុំពិតទូលវេលាទ្រង់ព្រះខ្ញាល់ ។
មើលទំនងល្មមទូលសឹមទូលពិត
បាពិនិត្យក្នុងក្រៅគ្រប់អម្បាល
យល់ប្រីតាប្រិមប្រិយប្រោសក្រសាល
មិនទ្រង់ខ្ញាល់សឹមយកសេចក្ដីថ្លែង ។
បើត្រាស់សួរប៉ុន្មានទូលប៉ុណ្ណោះ
ពាក្យក្រៅនោះកុំយកមកផ្លើសប្លែង
តែស្ដីច្រើនជ្រួសមាត់ភ្លយភ្លាត់ឯង
ពាក្យស្ដែងគេមិនស្ដាប់អាប់អង្គបា។
១ទៀតព្រះហរីរ័ក្សចក្រពេជ្រ
ប្រោសប្រទានបំណាច់ពលសេនា
ដែលប្រាកដប្រកបឆបរាជការ
កុំឫស្យាទូលទាស់អធ្យាស្រ័យ ។
របស់អ្វីឈ្មោះថាព្រះរាជទ្រព្យ
បាគ្នេរគ្នៃគៃរាប់រិះសព្វថ្ងៃ
ទោះតិចតួចហោចស្ដួចជាសរសៃ
យកចិត្តគិតអាល័យដូចផងខ្លួន ។
បើមានអ្នកប្រទេសដទៃមក
កុំបៀតរកយកមិត្រភ័ក្ដីស្ងួន
តែជ្រាបដល់នឹងកើតអម្ពល់ខ្លួន
បាគិតអ្វីឲ្យមួនកុំឲ្យហ្មង ។
មួយកាលចមចក្រពង្សហរីរ័ក្ស
ស្ដេចកាន់ទីដំណាក់ឆ្នួនផែផង
សឹងព្រមដោយរាជរថស្នំស្នែហ៍ស្នង
កុំផ្អៀងផ្អងម៉ងមៀងបៀងបោយបែរ ។
ស្ថានណាទ្រង់ព្រះបញ្ញត្តហាម
បាប្រាបប្រាមចិត្តចាំតាមក្រសែ
កុំភ្លើនភ្លេចឲ្យភ្លាត់បទបាទបែរ
បាគិតកែឲ្យគង់បណ្ដាំមុនី ។
វេលាមានទ័ពទាមសង្រ្គាមសឹក
កុំបាភ្លឹកឲ្យភ្ញាក់ផ្អើលយោធី
ចូរគិតគៃកែកុនកល់ភេរី
រកទិសទីតាំងតែងឲ្យសង៉ា ។
នឹងប្រព្រឹត្តគិតការសង្រ្គាមជ័យ
ឲ្យវាងវៃវេះវាត់ស្ទាត់កល់ការណ៍
យល់ទ្រោមទ្រុឌមិនទ្រាំឲ្យចោមណា
បើគេគង់ក្លៀវក្លាបាបោះទល់ ។
បាថ្នមចិត្តពលផងឲ្យស្នេហា
នឹងគិតការមើលហេតុសង្កេតផល
សព្ទឧបាយស្រាយដោះឲ្យដឹងដល់
មានការកលគិតកែឲ្យអាចហាន ។
ទាំងនេះហើយតែដោយព្យាយាមពិត
កុំខ្ជិលគិតប្រើគេតាងភ្នែកប្រាណ
ជាចមទ័ពរំងាប់ចិត្តក្រោធថ្កាន
នឹងហ៊ានខ្លាចក្លាហានឲ្យល្មមល្អ ។
កុំអួតចេះរិះរកតែទីងាយ
ទីណាធ្លាយយកកាយបាតាំងត
ជាជាតិប្រុសធ្វើទ័ពទុកនាមករ
ឲ្យល្បីល្បាញខ្ចាយខ្ចរទួលោកា ។
ចូរមើលបែបយ៉ាងបងមានសច្ចំ
មិនគិតតាំងជីវិតប៉ុនកេសា
មិនគួរស្ដាប់គួរស្ដាយដួងជីវ៉ា
មិនគួរសូន្យសង្ខារកុំអាល័យ ។
បងផ្ញើកែវតារាយុផាភក្រ្ត១
ចូររួមរ័ក្សស្ម័គ្រស្មោះកុំអាថៃ
គ្រងរក្សាគ្នាទៅនៅក្រុងក្រៃ
ទាំងក្របីស្រីកំហែងហនុមាន ។
បាថែទាំសង្គ្រោះសព្វសុរ្យវង្ស
នៅពីរពង្សអង្គក្មួយទាំងពីរប្រាណ
ផ្ដាំស្រេចលេងសរព្រះអវតាណ២
សង្ខារប្រាណបានទៅកើតសួគ៌ា ។
ទើបបាននាមទេវាជាពាលី
ព្រោះមានទីសច្ចំជាសព្វគ្រា
នឹងតេជះសរនារាយណ៍ជួយនាំពាហ៍
បានសោយសុខសួគ៌ាសម្រាន្តចិត្ត ។
សុភាសិតពាលីពីបុរាណ
នោះចំណានមែនហើយតែប្រគិត
សាធុជនទញ់ទាល់នឹងពិនិត្យ
ទើបគិតកែគ្រាន់ងាយពិចារណា ។
ខ្ញុំជាហ្មឺនឈ្មោះមាសឈ្លាសឈ្លៀតគិត
ចងលិខិតប្រឹតប្រែកែលិខា
ទុកជាច្បាប់សម្រាប់ខ្ញុំរាជការ
មិនវិត្ថារព្រោះទើបរើបហ្វឹកសន ។
នោះបើខុសបើខាតបាទបទក្ដី
សូមប្រណីផ្លាស់កែប្រែសុន្ថន៣
ឲ្យតែត្រូវតែត្រង់គណៈក្លន
ទុកជាបនជាបែបបណ្ដាំអឺយ ។